Wai Number: 2200

Porirua ki Manawatū

StatusHearing

I te tau 2008, ka whiwhi te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi i ētahi tono kia ruku tātari i ngā kerēme Tiriti ki ngā takiwā o Taihape, o Rangitīkei, o Manawatū, o Horowhenua, o Kāpiti hoki. I te whakataua ētahi o ngā kerēme o tēnei takiwā, ā, i roto ko ngā kerēme e hāngai ana ki Rangitāne ki Manawatū me Ngāti Toa Rangatira. I muri iho i ngā hui ā-kaiwhakawā ki ngā kaikerēme me te Karauna, ka whakawehe te Taraipiunara i te takiwā ki ngā ruku tātari ā-rohe e rua: Ko Taihape me Porirua ki Manawatū.

 

Ko tōna kotahi rau, tekau mā whitū ngā kerēme e ruku tātarihia ana hei wāhanga o te ruku tātari ā-rohe mō Porirua ki Manawatū (Wai 2200). Kāhore ngā kerēme o Ngāti Toa, o Rangitāne, o Ngāti Apa hoki e uru ana ki te ruku tātari, nā te mea, kua whakataua kētia aua kerēme. Engari, e arotahi kē ana te ruku tātari ki ngā kerēme o Muaūpoko, Te Ātiawa/Ngāti Awa ki Kāpiti me Ngāti Raukawa me ngā rōpu e tūhonoa ai, arā, ko Ngāti Kauwhata, Ngāti Wehiwehi me te hapū o Te Reureu.

 

Ka tae atu te rohenga ki te uru o te takiwā o Porirua ki Manawatū ki te Awa o Whangaehu ki te uru, ā, heke iho ki te Takutai o Kāpiti e whakatata atu ana ki te Whanga o Porirua, tae atu ki ngā Motu o Mana me Kāpiti. Ka whai te rohenga ki te tonga i te rohenga o te takiwā ruku tātari o te Whanganui-ā-Tara mai i Te Tai o Rēhua ki ngā Pae Maunga o Tararua. Ka tīaroaro te rohenga ki te rawhiti ki ngā rohenga rāwhiti o ngā hokonga tuatahi o te Karauna me ngā poraka o te Native Land Court , arā, ka haere whakatetonga mā te rohenga ki te rāwhiti o te hokonga o Te Ahu a Tūranga i te tau 1864 mā ngā pae maunga o Ruahine, heke iho i te rohenga rāwhiti o ngā poraka Manawatū-Kukutauaki i ngā Pae Maunga o Tararua, ki te rohenga ki te rāwhiti o ngā poraka Ngārara ki te tonga. Kātahi ka ahu whakatetonga o Ngārara te rohenga ka heke ki ngā rohenga rāwhiti o ngā poraka o Whareroa me Wainui. Ka whai te rohenga ki te tonga i ngā rohenga ki te raki o te hokonga Rangitīkei-Turakina o 1849, te hokonga Rangtīkei-Manawatū o 1866, me te hokonga o Te Ahu a Tūranga, mai i ngā Pae Maunga o Ruahine ki te Awa o Whangaehu.

 

 

 

Te mahere o te takiwā o Porirua ki Manawatū

Tirohia te mapi

 

Ngā take matua

Ko ngā take whānui mō ngā kerēme hāngai ko:

  • te ngaromanga whenua i roto i te rohe, tae atu ki te mahi o ngā ture whenua māori ki te waihanga i te āhua o te taitara takitahi, me te pāngao te hōtaka hoko o te Karauna i roto i te rautau tekau mā iwa
  • ngā take mahinga tūmatanui
  • te taumahatanga ohaoha me te whakamārari
  • ngā pānga o te ture reiti me ngā kaupapahere pērā i te whakatinanatanga i roto i te takiwā o te ruku tātari
  • te mahi a te Karauna ki te puritanga me te whakahaere o Kāpiti me ētahi atu motu
  • ngā take taiao, tae atu ki ngā tauira o mua, onāianei hoki o te whakakino me ngā tae e pā ana ki te mana ā-iwi me te whakahaere a te Karauna i te taiao (pērā i te Awa o Waikanae, te Roto o Horowhenua, me te Awa Iti o Hōkio)
  • te pānga o ngā kaupapahere mātauranga, otirā te pānga ki te reo Māori
  • ngā take tāone māori
  • te tūtohu i ngā mōtika tuku iho me ngā pānga puta noa i te takiwā ruku tātari, ā, i ētahi wā i waho atu o te takiwā ruku tātari

 

NGĀ TAKE MATUA E AROTAHITIA ANA
Land loss
Public works
Economic disadvantage and stagnation
Local government and rating
Environment
Education

Te ahu whakamua o te ruku tātari

Mai i te Pēpuere 2014 ki te Āperira 2015, ka tīmata te Taraipiunara i te nohoanga mō ngā taunakitanga Kōrero Tuku Iho puta noa i te takiwā o te ruku tātari Porirua ki Manawatū. Ko te take o tēnei wānanga kia rongo i ngā taunakitanga hītori ā-waha i te tangata whenua.

I whakamana te Mana Whakahaere Kaiwhakawā Matua Fox i te whakaarotau ki ngā kerēme o Muaūpoko i te Oketopa o 2014. Ka tū ngā nohoanga whakaarotau mō Muaūpoko i waenga i Oketopa me Tīhema 2015.

I whakaputa te Taraipiunara i Horowhenua: the Muaūpoko Priority Report i te 30 o June 2017, i whakamana i te nuinga o ngā kerēme mō Muaūpoko. I whakatau te pūrongo he tino whakahāweatanga ki Muaūpoko te whakawehe takitahi o te taitara ki te whenua tuku iho nā te Native Land Court  me te hoko a te Karauna i te tauwāhi tāone o Levin hoki. I tautuhi hoki te pūrongo i ngā takahi i te tiriti i tāpae ki te kore whenua o Muaūpoko i te mutunga o te tau rua mano. Waihoki, i kite te pūrongo i ngā takahanga Tiriti tairaru e pā ana ki te Roto o Horowhenua me te Awa iti o Hōkio.

I whakahaeretia ngā nohoanga ngātahi me te Taraipiunara o Taihape (Wai 2180) e pā ana ki ngā taunakitanga hangarau mō te Awa o Rangitīkei me ōna hikuawa. I whakahaeretia ēnei whakahaerenga ā-ture ngātahi ki te Central Trust Energy Arena ki Te Papaioea i te 30-31 Mei 2017. I rongo te Taraipiunara i ētahi kaiwhakaatu hangarau tae atu ki Dr Robert Joseph rāua ko Mr Paul Meredith (‘Ko Rangitīkei te Awa: the Rangitīkei and its tributaries cultural perspectives report’, #A190) me David Alexander (‘Rangitīkei River and its tributaries historical report’, #A187).

Kātahi ka rongo te Taraipiunara ki ngā kerēme o Te Ātiawa/Ngāti Awa ki Kāpiti me te tūāpapa ōrite ki ngā nohoanga mō Muaūpoko. I te wā o te ruku tātari mō Te Ātiawa/Ngāti Awa ki Kāpiti e rima ngā nohoanga, i waenga i te Ākuhata 2018 me te Ākuhata 2019.

I te Mei o 2020, i whakaputa te Taraipiunara i te pūrongo takitahi e pā ana ki ngā kerēme mō te Kārewarewa Urupā, i whakarewaina hei take ohorere i roto i ngā nohoanga. Ko te kitenga whānui i roto i  The Kārewarewa Urupā Report tērā ngā takahi i te tiriti i roto i ngā tukanga o ngā mana whakahaere tūhura, whaipara tangata hoki.

I te Tīhema o 2022, ka whakaputa te Taraipiunara i tana pūrongo Waikanae, i kapi ai ērā atu kerēme i rangona i te wā o te ruku tātari mō Te Ātiawa/Ngāti Awa ki Kāpiti.

 

Ngā nohoanga me ngā takunetanga

Ināianei e rongo ana te Taraipiunara ki ngā kerēme o Ngāti Raukawa me ngā iwi/hapū e honoa ana.

Ngā tono tuhinga:

Mō ngā tono tuhinga katoa mō tēnei ruku tātari, īmēra ki: WT_Requests@justice.govt.nz

Ngā tono ruku tātari:

Mō ngā tono katoa e hāngai ana ki te ruku tātari, īmēra: WT.Registrar@justice.govt.nz

Next event

16
Haki
2024
Porirua ki Manawatū
WAI: 2200
Kaupapa
Judicial Conference
Kaiwhakawā
Fox
Wāhi
Wellington

Ngā mema o te rōpū

Kaiwhakawā Matua Dr Caren Fox
Hea
Hei pānui atu anō
Dr Monty Soutar ONZM
Mema
Hei pānui atu anō
Tania Simpson ONZM
Mema
Hei pānui atu anō
Dr Grant Phillipson
Mema*
Hei pānui atu anō

Ngā pūrongo me ngā pānuitanga

27 Sep 2024
Rahinga: 493KB
27 Sep 2024
Rahinga: 472KB
27 Sep 2024
Rahinga: 507KB
1 2 3 ... 682